Monday 28 March 2016

Oil Crisis

Kan khawvel a lo upa tawlh tawlh a, mipui kan tam chho zel a, thil in daih lohna pawh a pung chho zel.Khawvel ram tam takin thil pawimawh tak mai an tlachham zel a, a tel lo chuan nun a harin, tunlai khawvelah chuan a tel lo chuan engmah a tih theih tawh loh ang a ni. Chu thil chu engdang ni lovin OIL, Mizo in 'tel' emaw khawnvartui kan tih mai hi a ni.


He Oil tlakchhamna chhan ber chu Arab khawmualpuia oil pe chhuak thin ten a Rate an tih to vang a ni. Hei hian khawvel pumpuiah 'economic crisis' a thlen a, thil a to ta thut a ni. Western Bloc ram a nghawng nasa bik hle a, ram te ber atanga lian ber thlengin a nghawng ta vek a ni. Middle East a oil pe chhuak thei ram tam tak chuan ram dang a 'control' thei ta a ni. Hemi hi rem changah hmangin, kum 1973 a Arab leh Israel indolai khan politics kal tlanga ram dang beihnan an hmang a, hmanrua pawimawh tak a lo ni ta a ni. He thil thleng vang hian Oil man chu a let 5 leh let 6 ten a Rate a lo pung ta a ni. Hei hian ram tam tak anmahnia Oil intodelh thei lote dinhmun a te chhe ta hle a ni.


Arab hian khawnvartui chu Israel beih let nan a hmang a, Israel lama tang ramte zawi muangin a bei let ta  a ni. Aman an ti to mai a ni lova, a siam chhuah lam (production) an ti tlem tel bawk a, hei hian 'world-market' lamah nghawng a nei na em em mai a ni. He thil hi an tihna chhan chu Israel lama tang USA, France Germany etc., te an ram sum leh pai dinhmun tih nghing nan a ti an ni. Arab-Israel Indona a tawp hnu chuan Westerm ram tak tak chuan an ram mipuite Petrol ren turin an in chah ta chuah chuah mai a ni.


 Tunlai khawvelah chuan Europe leh America ram nunphung hi Oil-ah a innghat nasa tawh em em a. Eng pek chhuah nan te, Industry khawl tih nun nante, Inkalpawh tawnna khawl tih nun nan te, air conditioning hi oil tel lo chuan a thih loh bawk a ni. Iran Lal ni thin Shah Reza Pehalui chuan, European ram te tak Holland (Netherlands) hian petrol hi India ai hian a let tam takin a hmang hnem zawk a ti a ni. He Oil tlakchhamna hian Japan pawh nasa takin a nghawng a, Japan hian an ramah Oil an thar chhuak lova, ram dang atang lo lut vek an ring a ni. Arab hian khawvel a sawi nghing nasa hle a ni.





Western ram te chuan hetianga Arab ram ten Oil man an ti pung hi an dem hle a, tu ram mahin he tiang leilung hausakna, khuanu thil thlawn pek hi a dik lo zawngin a hmang tur a ni lo an ti a. Mahse, Arab lamin chhang let in, an mahni chauh hmang sual an ni lova, USA pawh an tel thu an sawi. USA hian Wheat man an lo ti to vak tawh bawk a ni.

Heng tianga thil a kal chhoh takzel avang hian ram hrang hrang chuan anmahni a intodelh theihna tur an zawng mek zel a. An ramah Oil deposit a lo awm ve ringin an bei nasa em em a ni. Scientists ho pawn Oil chauh nilova, Solar energy, nuclear energy hmangte CHAKNA (Energy) lak chhuah dan tha zawk an zawng mek zel a ni.


















Friday 11 March 2016

Mong La : Asia a Las Vegas

Las Vegas, khawvelin 'Sin City' tiha a hriat lar chu, kum tin mai hian 34 Million vel hian an tlawh reng a. A tam zawk chu mi hausa tak tak, nuam chen tura kal an ni. Las Vegas hi Sin City an tih nachhan ber chu pawisa khelh (gambling) an uarh vang leh nawhchizuar (prostitutes) an tam vang a ni ber. Casino City tih te in an sawi bawk thin a ni.

Chu Sin City kan tih ang chu, Asia khawmualpuiah hian a lo awm ve reng mai a. Chu chu Mong La khua hi a ni. Mong La khua hi, 5000 sq.km leka zau a ni a. Dalau (Myanmar) ep a awm, China border town a ni. Champhai, Mizoram atang tlan par par a, traffic leh chawlh lailawk a awm loh chuan darkar 23 leh minute 57 tlan lek a ni.


Mong La khua hi Myanmar rama awm ni mah se, Electric, Transportation, Telecommunications leh thil dang tam takah China an ring a. China in an ei tur a pe a ni ang chu. An currency-ah pawh Chinese Yuan an hmang a, an sana pawh Beijing sana mil a ni.

Mong La khua hi Myanmar chhunga awm ni mah se National Democratic Alliance Army (NDAA), Lin Mingxian a kaihhruai chuan a awp bet reng a. Kum 2011 a inthlannah te pawh khan Mong La khuaa mihring cheng, a tuamahin vote an thlak ve lo a, chuti khawp chuan Myanmar ram chhunga awm si hian an hrang bik a ni. NDAA hotupa Lin Mingxian a hi damdawi (drugs) tawlh ruk hrat mi hausa a ni a. USA lam pawhin man an tum zak zak tawh a ni.

Mong La khua
Kan lo sawi tawh angin, Mong La khuaah hian pawisa khelh hi an hna ber a ni a, an hrat em em mai a. China rama economy thang chak lutuk avangin mi nawlpuiin nikhatah Rs 5000 - 60000 zet an la lut a. Chinese ho in an pawisa nawm chen nan an it ve si a, an communist sorkarin a phal si loh avang chuan, an ram atanga 'Las Vegas' hnai ber mai Mong La chu an pan ta chur chur reng mai a. Nikhatah mi 700-1000 lut an awm reng a. Lut tur hian passport vel ngai mah se, pawisa tlemte chawiin awlsam takin a luh ruk theih reng a ni. Mi ten an sawi dan chuan kum 2003 khan China ram hruaitu pakhat fanu chuan Mong La-a casino pakhatah chuan US $150,000 zet mai chu a hman ral avangin, China lamin an border an khar sak hmak a, an khuaa casino house tam zawk chu tichhiain, tam tak an khar sak bawk a ni. Hemi a thlen hma pawh hian China lam hian an telecom lamte pawh an lo tih tawp sak tawh a, a chhan chu online hmanga pawisa khelh an hrat vang a ni. Hemi an tih tawp hnu hian, Mong La khuaa hrat tak tak te chuan satellite dish hmanga khelh dan an siam leh a, a rukin an khel reng tho a ni.

Mong La khuaa Casino pakhat
Mong La khuaa casino khelhna hmun tam zawk hi damdawi an tawlh rukna atanga hlawkna an hmuh hmanga an siam a ni ber a. Mong La khua hian Opium te, methamphetamine leh a dang tam tak amak amaka tam an pe chhuak a ni. Kum 1997 khan, Lin Mingxian chuan 'Opium-free' tiin Mong La khua chu pho chhuak mah se, a la tawlh ru reng tho ni a hriat leh rin a ni.

Pawisa khelhna hmun a tam ang bawkin nawhchizuar hi an tam em em mai a. Zan leh chhunah an kawtthlerah chuan hmuh tur leh ruaih tur an awm reng bawk a ni. Kum 12 atanga inzuar tan an ni deuh fur a, a naupang lam hi aman (rate) a sang deuh bawk a ni. Hotel tam tak advertisement a ni nghe nghe a, an hotel chungah te chuan Chinese tawngin "Hetah hmeichhia fel leh zei tak kan kawl e" tih ang reng te an tar a ni. Human trafficking a nasa em em bawk a ni.

Mong La khuaa nawhchizuarte




Mong La bazaar-ah chuan thil a kimchang em em mai a. Chawhmeh tui hnai tak tak an zawrh mai bakah ramsa sakei ngho, sai tin, keite lu ruh tih ang reng te an zuar nasa em em mai a. He thil hi thil tenawm leh dan palzutna lian tham tak ni mah se, Mong La khuaah chuan an zuar nasa em em mai a ni. Sakei tin leh ngho te chu $260 man vel te a ni. An hotel leh restaurant tam takin heng sa te hi ei theihin an lo siam reng mai bawk a ni. Ramsa leh nungcha kan humhalh bik 'Endangered species' kan tihte chu hmuh tur a tam em em mai bawk a ni.


Mong La khuaah hian hmun dang ang bawkin, thil lem leh 'dap' a tam em em bawk a ni. The Sheraton Hotel, America rama hotel lar tak mai chu, Mong La khuaah hian a lo awm ve reng bawk a nih chu! Mahse Sheraton Hotel lam chuan Mong La lamah establishment engmah an neih loh thu an lo sawi tawh a ni.

Sheraton Hotel, NY


Mong La khuaah hian Golf khelhna hmunte, Zoo-te, Coal plant te a awm ve bawk a. Museum dang lam tak mai a awm a, Drug museum an tih a chu. Hetah hian damdawi hmanga an lo sumdawn dan te tarlan ni awm tak a ni. An khaw bula tlangah te chuan rubber kung an phun fur mai bawk a ni.

Mong La khuaah hian a tam zawk nuam chen tura kal an nih avangin, a ralmuang zek a, than pawh a thang chak zek a ni. Building lian tak tak an sa chak em em a, fimkhur taka chhut a ni lo tlangpui a, heng hmun velah hian lirnghing na mah se, an uluk lem lo a ni. Mong La khuaa sumdawng pakhat, hming thup chuan "Chinese rawn lut an awm reng a, mahse he hmun hi hmun tha lo a ni. Eng tik lai pawhin an chhe thut thei reng a ni. China sorkarin a rilru a thlak hun hun chu a chhiat hun tur a ni." a ti.